ปรากฏการณ์คลื่นความรุนแรงและการเปลี่ยนผ่านในการเมืองระหว่างประเทศตุรกี

ยาสมิน ซัตตาร์ 

ในช่วงหลายเดือนที่ผ่านมา ประเด็นเรื่องราวตุรกีอาจมีความน่าสนใจมากขึ้นอีกครั้ง โดยเฉพาะจากการเผชิญกับความรุนแรงที่มาจากการก่อการร้ายจากรอบด้าน ซึ่งในรอบ 7 เดือนที่ผ่านมา มีเหตุการณ์รุนแรงเกิดขึ้นในอิสตันบูลเมืองเดียวถึง 6 ครั้ง และครั้งล่าสุด จากการยิงกราดและระเบิด ณ สนามบินนานาชาติอตาเติร์ก เมื่อค่ำวันที่ 28 มิถุนายน 2559 นับได้ว่าส่งผลสะเทือนมากที่สุด เนื่องจากมีจำนวนผู้ได้รับผลเสียชีวิตและได้รับบาดเจ็บเป็นจำนวนมาก โดยครั้งนี้เป็นอีกครั้งที่ตุรกีต้องเผชิญกับการก่อการร้ายจากกลุ่มดาอิช ซึ่งนายกรัฐมนตรีตุรกีออกมาระบุว่าเป็นผู้กระทำการครั้งนี้ หลังจากนั้นก็มีการเปิดเผยสัญชาติของผู้ก่อการว่าเป็นชาวรัสเซีย ชาวอุซเบกิสถาน และชาวคีกีซสถาน จากเหตุการณ์ครั้งนี้เป็นอีกครั้งที่ประชาคมโลกต่างตั้งคำถามต่อปฏิกิริยาที่มีต่อเหตุการณ์รุนแรงที่ไม่เท่าเทียมกันกับกรณีความรุนแรงในปารีส หรือ บรัสเซล อย่างไรก็ตามหลังจากเหตุการณ์มีการไว้อาลัยจากหลายประเทศที่ส่งเสียงให้กับตุรกี สถานที่สำคัญๆหลายแห่งในโลกได้แสดงสัญญะธงชาติตุรกี

ที่มา: http://www.aljazeera.com.tr/haber/7-ayda-6-saldiri

ที่มา: http://www.bbc.com/news/world-europe-34503388

คำถามที่สำคัญคือ ตอนนี้ตุรกีกำลังเผชิญกับอะไร เหตุใดตุรกีซึ่งในช่วงสิบปีที่ผ่านมาสามารถก้าวมาสู่จุดที่สำคัญของโลกและภูมิภาคต้องมาสะดุดลง ในบทความชิ้นที่แล้วผู้เขียนได้วิเคราะห์ไว้บ้างแล้ว เพื่อให้เห็นภาพรวมของการเมืองตุรกีในวันนี้ หากแต่ในห้วงเดือนที่ผ่านมามีความเคลื่อนไหวที่จะทำให้เกิดการเปลี่ยนผ่านของการเมืองระหว่างประเทศตุรกีที่มีผลจากการเมืองภายในประเทศเองอย่างมีนัยยะสำคัญหลายประการ นับตั้งแต่หลังจากการลาออกของอดีตนายกรัฐมนตรีดาวุดโอก์ลู และได้นายกรัฐมนตรีคนใหม่ขึ้นมาแทนที่ ที่เป็นสัญญาณของความอ่อนในระบบรัฐสภาของตุรกี และเริ่มปูทางสู่การเปลี่ยนประเทศไปสู่ระบอบประธานาธิบดี การเปลี่ยนผ่านของการเมืองภายในเช่นนี้ ยิ่งตอกย้ำการใช้อำนาจของประธานาธิบดีแอรโดอานที่ถูกตั้งคำถามมากขึ้น ขณะเดียวกันการเมืองภายในของตุรกียังต้องเผชิญกับความรุนแรงที่มาจากกลุ่มติดอาวุธ PKK ของชาวเคิร์ดซึ่งกลับเข้าสู่ภาวะของการใช้ความรุนแรงอีกครั้งหลังจากที่กระบวนการสันติภาพถูกทำลายลง ในช่วงที่ผ่านมา ความสัมพันธ์ระหว่างรัสเซียและตุรกีที่กลายเป็นศัตรูหลังจากเป็นมิตรทางการค้าที่สำคัญหลังจากที่ตุรกียิงเครื่องบินรัสเซียตกก็ส่งผลกระทบต่อการค้าและการท่องเที่ยวระหว่างสองประเทศ แน่นอนว่าเป็นผลให้ตุรกีต้องเผชิญกับปัญหาทางเศรษฐกิจด้วยเช่นกัน ขณะเดียวกันความรุนแรงในซีเรียและอิรัก และการเกิดขึ้นรวมถึงการตอบสนองของตุรกีต่อดาอิชในช่วงที่ผ่านมาก็เป็นที่ตั้งคำถาม ภาวะที่ตุรกีเผชิญในช่วงปีที่ผ่านมานั้นคือ ความอิหลักอิเหลื่อของสถานะที่ตุรกียืนในเวทีภูมิภาค ขณะเดียวกันยังเป็นความย้อนแย้งของการแนวคิด Strategic Depth ของตุรกีที่มองว่าตุรกีควรปราศจากปัญหากับเพื่อนบ้าน และใช้จุดยุทธศาสตร์ของตัวเองให้เกิดประโยชน์ แต่เมื่อสถานการณ์การเมืองในภูมิภาคเปลี่ยนแนวคิดและปัจจัยดังกล่าว กลับกลายเป็นเครื่องมือทิ่มแทงตุรกีเสียเอง

อย่างไรก็ตาม ในห้วงเดือนที่ผ่านมา มีความพยายามสำคัญ ที่น่าสนใจในจุดยืนของตุรกีในเวทีระหว่างประเทศคือ ตุรกีเริ่มพยายามปรับจุดยืนและยุทธศาสตร์ความสัมพันธ์กับหลายประเทศให้กลับไปเป็นแบบเดิม นั่นคือ การร่วมมือเชิงสร้างสรรค์กับเวทีโลก จากที่ช่วงหนึ่งตุรกีถูกสถานการณ์ทั้งภายในและภายนอกบีบให้ต้องแสดงบทบาทโดดเดี่ยวจากหลายประเทศ ตุรกีเริ่มมีความพยายามมากขึ้นกับกรณีการเข้าเป็นสมาชิกสหภาพยุโรปและแลกเปลี่ยนประเด็นการเปิดวีซ่าฟรีสำหรับชาวตุรกีในการเดินทางเข้าประเทศในอียูกับประเด็นผู้ลี้ภัย แต่อย่างไรก็ตามก็ยังคงอยู่ในจุดที่ไม่สามารถบรรลุผลได้เนื่องด้วยปัญหาของมาตรฐานที่ไม่ตรงกับที่สหภาพยุโรปต้องการ ซึ่งประธานาธิบดีตุรกีเองก็ระบุว่าเป็นเงื่อนไขที่สถานะและจุดที่ตุรกีอยู่ไม่อาจทำได้ ฉะนั้นแล้ว ตุรกีเองก็เริ่มกลับสู่การสร้างความสัมพันธ์กับอียูอย่างสร้างสรรค์อีกครั้ง ขณะเดียวกัน ตุรกีเองก็เริ่มกลับมาปรับความสัมพันธ์กับสองประเทศที่มีปัญหาต่อกันมากที่สุด นั่นคือ อิสราเอลและรัสเซีย

 สำหรับกรณีอิสราเอลนั้น ตุรกีลดระดับความสัมพันธ์นับตั้งแต่หลังจากเรือช่วยเหลือทางมนุษยธรรมของตุรกีถูกยิงและมีนักเคลื่อนไหวชาวตุรกีเสียชีวิต แต่ตุรกีกลับมาค่อยๆ ปรับความสัมพันธ์อีกครั้ง เนื่องจากมองว่าจะเป็นหนทางหนึ่งที่สามารถเอื้อต่อกันในเชิงเศรษฐกิจและเปิดช่องให้ตุรกีเข้าไปมีส่วนในการช่วยเหลือชาวปาเลสไตน์ได้ง่ายขึ้น โดยการปรับความสัมพันธ์ในครั้งนี้อยู่บนฐานของเงื่อนไขสามข้อที่อิสราเอลตกลง คือการขอโทษต่อตุรกี การจ่ายเงินชดเชยให้กับครอบครัวของเหยื่อผู้ได้รับผลกระทบและการอนุญาตให้ตุรกีส่งความช่วยเหลือเข้าไปในกาซ่าผ่านด่าน Ashdod แต่การปรับความสัมพันธ์นี้ก็สร้างความไม่พอใจให้กับหลายฝ่ายในตุรกี โดยเฉพาะกลุ่มองค์กรเคลื่อนไหวเพื่อช่วยเหลือสิทธิมนุษยชนที่ใหญ่ที่สุดในตุรกี นั่นคือ IHH แต่ก็หลายฝ่ายในองค์กรเองก็เข้าใจในเป้าประสงค์ของรัฐบาลเอง

สำหรับกรณีของรัสเซียนั้น หลังจากที่ยิงเครื่องบินรัสเซียตกนั้น ตุรกีซึ่งคาดการณ์ว่าจะได้รับการสนับสนุนจากนาโต้กลับถูกโดดเดี่ยวให้เผชิญกับผลลัพธ์เอง ซึ่งส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจตุรกีเป็นอย่างมาก กระทั่งประธานาธิบดีแอรโดอานยอมออกมาขอโทษ และปูตินเองก็ขอโทษกลับมา ซึ่งเป็นสัญญาณที่ดีต่อการปรับความสัมพันธ์ หลังจากการขอโทษนั้นก็ทำให้การตกลงทางเศรษฐกิจเริ่มกลับมาอีกครั้ง และปูตินก็ประกาศยกเลิกการห้ามชาวรัสเซียเข้ามาท่องเที่ยวในตุรกี รวมถึงแผนการพบปะระหว่างรัฐมนตรีระหว่างประเทศของทั้งสองประเทศก็กลับมามีขึ้นอีกครั้งหนึ่ง

ขณะเดียวกันนั้น ตุรกียังขยายความสัมพันธ์กับกลุ่มประเทศในเอเชียตะวันออกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ขณะที่คงความสัมพันธ์ที่ขยายตัวมากขึ้นกับภูมิภาคแอฟริกาในช่วงตุรกีมีความสัมพันธ์ห่างเหินกับรัสเซียเอาไว้ รวมถึงรักษาความสัมพันธ์กับกลุ่มประเทศบอลข่านและอิหร่านไว้

ฉะนั้นแล้ว ในแง่ยุทธศาสตร์การเมืองระหว่างประเทศ อาจกล่าวได้ว่า ตุรกีเริ่มหันกลับไปใช้แนวทางเดิมในการสร้างความสัมพันธ์เชิงรุกแบบสร้างสรรค์กับนานาประเทศอีกครั้ง แม้ว่าจะมีข้อวิพากษ์วิจารณ์จากหลายฝ่าย ไม่ว่าจะเป็นฝ่ายที่ไม่พอใจกับแอรโดอาน ฝ่ายที่ไม่พอใจกับนโยบายแบบใหม่ ฝ่ายที่ไม่พอใจกับท่าทีของตุรกีที่ดูเหมือนจะเป็นที่ยอมรับและประสบความสำเร็จในเชิงเศรษฐกิจมากขึ้น ฝ่ายที่ไม่พอใจกับรัฐบาลแนวทางอิสลาม ฝ่ายที่ไม่พอใจกับการตอบโต้ด้วยความรุนแรงต่อชาวเคิร์ด หรือฝ่ายที่ไม่พอใจต่อการดำเนินนโยบายแบบระมัดระวังในกรณีดาอิชก็ตาม แต่ข้อท้าทายเหล่านี้เป็นสิ่งที่ตุรกีจำเป็นต้องเผชิญแบบหลีกเลี่ยงไม่ได้ และตุรกีจำเป็นต้องสร้างความมั่นใจกลับมา ไม่ว่าจะต่อประชาชนในประเทศเอง หรือนานาประเทศ ว่าตุรกีมีความสามารถเพียงพอที่จะก้าวข้ามข้อท้าทายเหล่านี้ หนึ่งในแนวทางประกาศความสามารถของตุรกีเอง ก็คือการเลื่อนการเปิดสะพานข้ามทวีปแห่งที่สามให้หลังจากเกิดเหตุการณ์สองวัน ซึ่งอาจสะท้อนสัญญะเล็กๆ ของศักยภาพตุรกีที่แม้เผชิญกับข้อท้าทายมากมายแต่ยังสามารถพัฒนาประเทศต่อไปได้นั่นเอง

หากประเมินแบบทั่วไปแล้ว ก็อาจมองได้ว่า ภายหลังจากนี้ ตุรกีอาจกลับเข้าสู่รูปแบบการดำเนินนโยบายลักษณะเดียวกับก่อนเกิดเหตุการณ์ท้าทายต่างๆ ซึ่งหมายรวมถึงการรื้อฟื้นกระบวนการสันติภาพต่อเคิร์ดขึ้นมาใหม่ เพื่อไม่ให้ตุรกีเผชิญกับศัตรูจากภายในเอง ขณะเดียวกันก็อาจเห็นแนวทางการดำเนินต่อดาอิชที่ชัดเจนขึ้น  รวมถึงการวางยุทธศาสตร์เรื่องผู้ลี้ภัยใหม่ที่เป็นระบบขึ้น อย่างไรก็ตามหากมีข้อท้าทายใหม่ๆ ในภูมิภาคโดยเฉพาะต่อเหตุการณ์ในซีเรีย ก็อาจส่งผลให้สถานะของตุรกีก็จะมีความเปราะบางเช่นนี้ต่อไปได้ แต่หากมองในเชิงเศรษฐกิจ จากความพยายามที่ผ่านมาและปรับความสัมพันธ์กับประเทศคู่ค้าสำคัญแล้วนั้น ก็จะช่วยเสริมฐานเศรษฐกิจของประเทศให้เข้มแข็งได้ ฉะนั้นแล้วการคาดการณ์ว่าบริบทของตุรกีจะเป็นเฉกเช่นเดียวกับประเทศตะวันออกกลางหลายๆ ประเทศนั้น อาจต้องมีปัจจัยเสริมที่มากกว่านี้ หากพิจารณาเพียงแค่สถานการณ์ปัจจุบันก็อาจกล่าวได้ว่า ยังคงยากที่จะไปสู่จุดเดียวกันนั้น